شانه منجمد (یخ زده) چیست و چگونه درمان می‏شود؟

شانه منجمد (یخ زده) چیست و چگونه درمان می‏شود؟

برای دیدن فیلم های مربوط به این قسمت اینجا کلیک کنید.

در این قسمت، این بیماری بطور مبسوط شرح  داده شده است. اگر بخواهید آنرا بطور خلاصه در کنار چند بیماری دیگر مطالعه کنید اینجا کلیک کنید.

 

شانه منجمد (یخ زده)
Frozen Shoulder

تعریف شانه منجمد

“شانه منجمد”، “شانه یخ زده”، “شانه فریز شده”، “چسبندگی شانه”، “فروزن شولدر” و “کپسولیت چسبنده” همگی اسامی‏یک بیماری است که در زبان انگلیسی به آن “frozen shoulder” یا “adhesive capsulitis” گفته می‏ شود. در این بیماری، هم شانه دردناک می‏شود و هم دامنه حرکتی آن بطور قابل توجهی کاهش می‏ یابد و بیمار نمی‏ تواند دست خود را بالای سر و یا به پشت خود ببرد. در این بیماری کپسول شانه سفت، چروکیده و کوتاه شده و حجم داخل آن کاهش می ‏یابد. کپسول شانه یک کیسه محکم است که از یک طرف سر استخوان بازو را در بر می‏ گیرد و از طرف دیگر به لبه سطح مفصلی استخوان کتف، یعنی به لبه گلنوئید متصل می‏ شود و با حرکات شانه، سر بازو داخل آن می‏ چرخد.

 

میزان بروز شانه منجمد

2 % کل انسانها در طول عمر خود به این بیماری مبتلا می‏ شوند. شایعترین سن آن سنین بین 40 تا 70 سالگی است. در زنها شایعتر بوده و بیشتر هم دست چپ را درگیر می ‏کند. اگر یک شانه مبتلا گردد احتمال ابتلای شانه دیگر در سالهای آتی 50-6% است. در 14% از موارد دو طرفه، هر دو شانه با هم مبتلا می ‏شوند.

علت انجماد شانه

علت این بیماری هنوز معلوم نشده و اغلب بیمارانی که به انجماد شانه مبتلا می ‏شوند بیماری خاصی در شانه و یا سایر نقاط بدن نداشته اند؛ اما ثابت شده که اگر بیمار به یکی ازبیماریهای زیر مبتلا باشد احتمال ابتلایش به بیماری شانه منجمد بیشتر از افراد سالم است:

1) دیابت یا مرض قند احتمال ابتلا به حدود 30-20% (حدود 5 برابر افراد غیر دیابتی) و احتمال در گیری سمت مقابل در سالهای بعدی به 70% افزایش می ‏یابد.

2) بیماری‏های تیروئید بخصوص کم کاری تیروئید

3) بیماری دیسک گردن و جراحی های گردن

4) بیماری و یا جراحی داخل و یا اطراف قفسه سینه مثل قلب، ریه و پستان

5) مشکلات مغزی مثل جراحی های مغز یا سکته های مغزی

6) افرادی که استرس و یا اضطراب زیاد دارند.

نوعی از شانه منجمد داریم که بدنبال بیماریهای مفصل شانه مثل ضربه به شانه و یا انجام کارهای سنگین و طولانی با شانه و یا جراحی آن ایجاد می‏ شود. بعضی ها این انواع را به عنوان “خشکی” شانه می‏ شناسند و جزو “شانه منجمد” معمولی حساب نمی‏ کنند، ولی بسیار به هم شبیه اند و اغلب آنها را یکی می‏ دانند. در مجموع می‏توان گفت تقریباً تمام بیمارانی که به این بیماری مبتلا می شوند، مدتی به دلیلی بی‏حرکتی شانه داشته اند.

علائم و سیربیماری شانه منجمد

در این بیماری ابتدا شانه دردناک می‏شود و پس از مدتی حرکت آن هم محدود می‏ شود. اوایل بیمار نمی‏ تواند دستش را به پشتش برساند و کم کم نمی‏ تواند آن را بالا ببرد و یا از بدن دور کند. با گذشت زمان درد کمتر شده ولی محدودیت حرکتی آن باقی می‏ ماند. در نهایت پس از مدتی حرکات شدیداً محدود می‏ شود. کم کم بیماری خود به خود رو به بهبودی می‏گذارد و به اصطلاح یخ آن آب می‏ شود، درد ها از بین رفته و حرکات شانه تقریباً طبیعی می‏ شود.

 

مراحل (فازهای) بیماری شانه منجمد

1) مرحله درد: در این مرحله بیمار بسیار شدید بوده ولی هنوز محدودیت حرکتی کم است. این مرحله معمولاً 9-2 ماه طول می‏ک شد و در طول تمام دامنه حرکتی درد احساس می ‏شود، یعنی بلافاصله که بیمار میخ واهد دستش را به طرفی ببرد درد می‏ گیرد.

2) مرحله خشکی: در این مرحله درد کمتر شده و محدودیت حرکتی زیاد می شود. این مرحله حدود 12-4 ماه طول می‏ کشد و بیمار دائم کمی‏ درد دارد؛ در ابتدای دامنه حرکتی درد شدید رخ نمی‏ دهد ولی وقتی دست مقداری حرکت کرد، ناگهان و با درد تیز و تندی متوقف می‏ شود.

3) مرحله (آب) ذوب شدن: در این مرحله کم کم و بدون درمان، شانه به حالتی نزدیک به وضعیت طبیعی می‏ رسد. اما آیا به طور کامل خوب می‏ شود و شانه به وضعیت کاملاً طبیعی می‏ رسد؟ باید گفت خیر؛ همیشه مقدار کمی ‏درد و محدودیت حرکات شانه تا پایان عمر باقی می‌ماند، ولی آنقدر کم است که معمولاً خود بیمار متوجه آن نمی‏ شود و با معاینه مشخص می‏ گردد. این مرحله از چند هفته تا چند ماه طول می‏ کشد.

در مجموع طول کل مدت بیماری بطور معمولاً 18-12 ماه است ولی ممکن است حتی تا 3.5 سال (42 ماه) هم طول بکشد؛ این مدت، از بیماری به بیمار دیگر و حتی از یک شانه به شانه دیگر فرق دارد و قابل پیش بینی نیست.

تشخیص شانه منجمد

تشخیص این بیماری با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه کامل بیمار است. عکس شانه معمولاً طبیعی است. البته عکس ساده شانه الزامی‏‏ است و باید حتماً تهیه گردد که اگر بیماری دیگری در شانه باشد دیده شود و اشتباه تشخیصی رخ ندهد. تأکید می‏‏ شود که گرفتن عکس ساده الزامی‏‏ است. MRI، CT scan و.‏.. لازم نیست و معمولاً جواب همه آنها طبیعی است؛ اگر چه در MRI با کیفیت و گزارش خوب شواهد مستدلی برای این بیماری گزارش شده و دیده می‏ شود.

به همین خاطر است که اگر بیمار توسط پزشک خوب معاینه نشود، این بیماری تشخیص داده نمی ‏شود. ولی اگر پس از معاینه به مشکلات دیگری هم شک کنیم و یا بخواهیم بیماران را عمل کنیم ام آر آی هم می‏ گیریم. پس اساس تشخیص، معاینه است.

 

 

اگر پزشک فقط به MRI اکتفا کرده و دقیق معاینه نکند چه اتفاقی ممکن است رخ دهد؟

1) اشتباه با بیماری های گردن

چون این بیماران اغلب در سنین میانسالی هستند پس حتماً در MRI گردن آنها یک دیسک مشکل دار بطور اتفاقی دیده می‏ شود که در حقیقت علامتی هم ندارد و علت درد بیمار هم نیست. حالا اگر پزشک بدون معاینه به MRI گردن او نگاه کند تشخیص بیماری دیسک گردن گذاشته شده و بیمار به غلط درمان می‏ گردد و چه بسا حتی دیسک گردنش عمل هم بشود.

 2) اشتباه با پارگی تاندون روتاتور کاف شانه

یک حالت بسیار شایع و مهم دیگر اینست که در خیلی از این بیماران که میانسال هستتند معمولاً اندکی پارگی تاندون روتاتور کاف شانه هم وجود دارد که اغلب بصورت نیمه پارگی و بندرت پارگی کامل است. این پارگی ها معمولاً در MRI دیده می‏ شوند ولی شواهد شانه منجمد گزارش نمی‏ شود. حالا اگر این بیمار خوب بررسی و معاینه نشده باشد و فقط به MRI اکتفا گردد به غلط تشخیص پارگی تاندون گذاشته می‏شود و درمان می‏گردد و حتی جراحی هم می‏ شود. اگر وقتی شانه منجمد است تاندونش عمل شود نتیجه بسیار بد خواهد شد؛ نه تنها بهتر نمی‏ شود که بسیار بدتر خواهد شد و مدتهای طولانی باید درمان شود و شاید هم مجدداً جراحی شود تا شانه منجمدش بهبود یابد.

 

درمان شانه منجمد

 1) تعدیل کار، صبر، مسکن و فیزیوتراپی

همانطور که ذکر شد این بیماری خودبخود خوب میشود، پس میتوان صبر کرد تا بیمار بهبودی پیدا کند، یعنی در حقیقت هیچ کار خاصی برای بیمار انجام ندهیم و فقط توصیه کنیم که صبر کند. طول مدت بیماری بطور معمولاً 18-12 ماه است ولی ممکن است حتی تا 3.5 سال (42 ماه) هم طول بکشد؛ این مدت، از بیماری به بیمار دیگر و حتی از یک شانه به شانه دیگر فرق دارد و قابل پیش بینی نیست. برای کاهش درد بیمار و راحتی او، از داروهای ضد درد معمولی، فیزیوتراپی و ورزش درمانی هم استفاده می‏ شود. البته فیزیوتراپی و ورزش درمانی کمک می‏ کنند که مدت طولانی تری طول بکشد تا محدودیت حرکتی شدید شود، و اگر این درمانها زودتر شروع شوند ممکن است طول دوره بیماری کوتاهتر گردد. در نهایت در 10% بیماران مقداری ناراحتی و محدودیت حرکتی دائمی ‏باقی می‏ ماند.

اما اگر بیمار دردش زیاد باشد و نتواند تحمل کند؛ یعنی این بیماری مانع خواب و یا کار بیمار شود، آن وقت باید اقدامات درمانی بعدی انجام شود.

 

 

2) تزریق کورتون

اگر در اوایل بیماری یعنی در 4-5 ماه اول بیماری باشد که هنوز شانه التهاب زیاد دارد، می‏ توان از تزریق کورتون به مفصل شانه استفاده کرد که در بعضی بیماران موثر است ولی ممکن است در بعضی دیگر اثری نداشته باشد. باید دانست که تزریق کورتون خود عوارضی دارد که مهمترین آنها با احتمال بسیار کم عفونت در مفصل است. اگر بیمار مبتلا به دیابت باشد قند خون او را بطور موقت کمی‏ بالاتر می‏برد و باید بیشتر کنترل کند و اگر مبتلا به فشارخون بالا باشد فشار خون او را هم کمی‏ بالاتر می‏ برد و باید بیشتر کنترل نماید. معمولاً کورتون را با داروی بی حسی لیدوکائین هم مخلوط می‏کنند که درد ناشی از تزریق کمتر شود و مقداری آب مقطر هم به آن می ‏افزایند که حجمش بیشتر شده، کپسول را کمی‏ متسع و بازتر کند و از این طریق هم کمی‏به درمان کمک کند.

تزریق کورتون در اوایل بیماری موثر است و اگر تشخیص دقیق و درست باشد می‏توان تزریق کورتون را تا سه بار هم تکرار کرد. اگر بیش از چهار پنج ماه از شروع بیماری گذشته باشد معمولاً تزریق کورتون اثر زیادی ندارد و توصیه نمی‏ شود.

3) جراحی

اگر درد و ناراحتی بیمار زیاد باشد و به اندازه کافی به درمانهای فوق پاسخ ندهد و یا مانع کار و خواب بیمار شود، باید جراحی گردد. معمولاً پس از عمل دردهای بیمار به سرعت و تا حد بسیار زیادی از بین می‏روند و بیمار می ‏تواند به کار خود برگردد و خواب او هم درست می‏ شود. جراحی آن سه نوع است و باید توجه کرد که پس از جراحی هم باید مدتی فیزیوتراپی و ورزش درمانی کرد که هم علائم کامل رفع گردند وهم مانع انجماد دوباره شانه شود؛ در هر صورت جراحی باعث می ‏شود که بیماری خیلی سریعتر از بین برود.

انواع جراحی برای شانه منجمد

1) مانور شانه، یا حرکت دادن (دستکاری manipulation) زیر بیهوشی

در این روش پس از بیهوشی، شانه بیمار در تمام جهات چرخانده می‏ شود تا دامنه حرکتی طبیعی بدست آید و معمولاً پس آن یک تزریق کورتون هم به مفصل شانه انجام می‏ شود. اینجا هم معمولاً کورتون را با داروی بی حسی لیدوکائین هم مخلوط می‏ک نند که درد ناشی از تزریق کمتر شود و مقداری آب مقطر هم به آن می ‏افزایند که حجمش بیشتر شده،  کپسول را کمی‏ متسع و بازتر کند و از این طریق هم کمی‏ به درمان کمک کند. پس از عمل هیچ گونه بی‏حرکتی و یا آویز گردن به بیمار داده نمی‏ شود و برعکس از او خواسته می‏ شود که کار کند و بازو را در جهات مختلف بچرخاند، و بالا و پایین کند تا دوباره انجماد شانه برنگردد. ورزش‏های کششی متعددی نیز به او آموزش داده می‏ شود که در منزل بطور مرتب انجام دهد و فیزیوتراپی هم شروع می‏ گردد. موفقیت این روش حدود 90-80% گزارش شده است.

2) جراحی آرتروسکوپیک

این روش به غلط به روش لیزری مشهور است. در این روش هم بیمار بیهوش شده و از یک سوراخ در پشت شانه یک دوربین کوچک به اندازه یک خودکار وارد شانه شده که نور را به داخل مفصل می‏ تاباند و تصویر را به مانیتور روبروی جراح منتقل می‏ کند. سپس از سوراخهای دیگری ابزار جراحی وارد مفصل شده و کپسولی که چروکیده شده و کوتاه است بریده و برداشته می‏ شود. در پایان مثل عمل مانور شانه، شانه مانور داده شده و تزریق کورتون هم انجام می‏ شود. مراحل پس از عمل هم عین عمل مانور شانه است که ذکر شد؛ پس بی‏حرکتی شانه تجویز نمی‏ شود.

موفقیت این روش اندکی بیشتر از روش مانور دادن شانه بوده و 95-90% گزارش شده است. جراحی آرتروسکوپیک برای شانه منجمد یک روش کم عارضه است که طی سالهای اخیر رایج شده و و بطور مرتب استفاده می ‏شود.

برای دیدن فیلم جراحی آرتروسکوپیک شانه منجمد اینجا کلیک کند.

 3) جراحی باز

این یک روش قدیمی‏ بوده، منسوخ شده و امروزه استفاده نمی‏ شود. در این روش با برش جراحی باز، کپسول سفت شده شانه بریده و آزاد می‏ شود. بخصوص اگر شانه منجمد پس از جراحی های قبلی شانه رخ داده باشد، بندرت ممکن است از روش جراحی باز برای درمان آن استفاده شود.

کدام روش جراحی بهتر است؟

هر کدام از روشهای فوق مزایا و معایبی دارند. امروزه به نظر می‏ر سد که روش آرتروسکوپیک، بهترین روش باشد. معمولاً جراح برحسب شرایط بیمار و توانایی و امکانات خود، یکی از روش های جراحی فوق را انتخاب و به بیمار پیشنهاد می‏ کند. مثل هر عمل جراحی دیگری، اینجا هم موفقیت عمل 100% نیست و پزشک نباید قول بهبودی 100% به بیمار بدهد. در مجموع موفقیت اعمال جراحی برای شانه منجمد حدود 90% در نظر گرفته می‏ شود. همچنین مثل هر عمل جراحی دیگری امکان کمی‏ برای بروز عوارض جراحی هم وجود دارد.

اثر کدام درمان‏ها برای شانه منجمد اثبات نشده و استفاده از آن‏ها توصیه نمی‏شود؟

1) تزریق PRP

2) تزریق گاز اوزون

3) طب سوزنی

4) هومئوپاتی

5) طب سنتی و طب‏های مشابه

6) داروهای غضروف ساز خوراکی و یا تزریقی

7) غضروف سازهای خوراکی و یا تزریقی (ژل)

این 7 گروه درمانی که ذکر شد هنوز اثرشان در مجلات معتبر و علمی ‏شانه بطور کامل ثابت نشده و توصیه نمی‏ شوند. البته همانطور که ذکر شد چون این بیماری خودبخود خوب می‏شود اگر هر کدام از روشهای فوق را کسی برای بیمار بکار ببرد بالاخره بیمار خوب می شود و آن کس می‏تواند ادعا کند که کار من بود در حالی که چنین نیست. اگر یک درمان واقعاً بر یک بیماری شانه مؤثر باشد باید تمام مراحل علمی‏- تحقیقاتی را کامل طی کرده و اثر درمانی‏ اش ‏ثابت شود؛ که در این صورت در مجلات معتبر و بین المللی مخصوص شانه چاپ می‏ شود و توسط متخصصین معتبر و شناخته شده دنیا در رشته شانه بکار می‏‏ رود.

یک نکته مهم:

از آنجا که این بیماری خود به خود بهبود می‌یابد خیلی از افرادی که صلاحیت ندارند، خود را درمانگر این بیماری می‏ دانند و با دادن دارو و یا انجام اقداماتی فکر می‌کنند دارند این بیماری را درمان می کند؛ ولی همانطور که گفته شد پس از گذشت زمان، این بیماری خود به خود خوب می شود پس در انتهای بیماری هر کسی هر اقدامی‏ ه انجام دهد بیمار خوب خواهد شد و آن فرد خوب شدن بیمار را به کار خود منتسب می‏ داند در صورتیکه این بیماری خود به خود خوب شده است.

                                                                                                          پایان